به گزارش خبرنگار ایلنا، چندی پیش فرمانده یگان حفاظت میراث فرهنگی اعلام کرد که در سال ۱۴۰۱ بالغ بر ۱۹ هزار اقلام فرهنگی و تاریخی اصل و تقلبی از دست قاچاقچیان و یا حفاران غیرمجاز خارج و توقیف شده است که از میان آنها حدود ۸ هزار مورد اصل و حدود ۱۱ هزار قلم تقلبی هستند. بیشتر موارد مکشوفه و ضبط شده با مشارکت مجموعه فراجا و نیروهای یگان حفاظت میراث فرهنگی اتفاق افتاده است و بخشی از آن مکشوفات، که بالغ بر ۴۳۴ قلم و آثار تاریخی مکشوفه از دو استان تهران و اصفهان است، در معرض دید قرار گرفته که به دلیل محدودیت در محل نمایشگاه و جابه‌جایی اشیاء تاریخی، نمایشگاه کشفیات اشیاء فرهنگی و تاریخی توقیفی به دو استان محدود شد. لازم به ذکر است که بخشی از اقلام به نمایش گذاشته‌شده در این نمایشگاه تقلبی هستند.

مرتضی ادیب‌زاده (مدیرکل امور موزه‌های کشور) با اشاره به آسیب‌هایی که آثار تقلبی می‌تواند به حوزه میراث‌فرهنگی وارد کند، درخصوص اصل یا تقلبی بودن آثاری که در موزه‌های کشور نگهداری می‌شوند، گفت: از آنجا که کار کارشناسی آثار توقیفی توسط یگان حفاظت میراث که در موزه ملی به نمایش گذاشته شده، با ارسال و نمایش این آثار همزمان شد از این رو شاهد نمایش آثار اصل و تقلبی همزمان با هم در یک نمایشگاه هستیم اما نباید فراموش کرد که جعل آثار تاریخی آسیب زیادی به حوزه میراث‌فرهنگی وارد می‌کند. نکته قابل توجه آنکه تمام آثاری که در موزه‌های کشور نگهداری می‌شوند، اصل هستند و بارها توسط کارشناسان در پروژه‌های مختلف ساماندهی اموال تاریخی فرهنگی مجدد کارشناسی و اصالت سنجی و تایید اصالت شده‌اند.   

او ادامه داد: عمده اشیائی که در کشفیات یگان حفاظت و نیروی انتظامی بدست می‌آیند، جعلی و تقلبی هستند. وجود اشیاء جعلی به اموال تاریخی و فرهنگی و میراث‌فرهنگی کشور در عرصه داخلی و بین‌المللی آسیب وارد می‌کند. چراکه این آثار وارد چرخه خرید و فروش اموال تاریخی و فرهنگی می‌شوند و معمولا کسانی که قاچاقچی هستند و در این حوزه فعالیت دارند، آنها اشیاء اصل را در کنار سایر اشیاء تقلبی قرار می‌دهند تا اصالتی جعلی را برای همه اشیائی که در اختیار دارند، ایجاد کنند درحالی که آن مجموعه اصالت ندارد. خود به خود این امر سبب می‌شود تا تجارت سیاه در حوزه اموال جعلی فعال شود.

به گفته ادیب‌زاده، قانونگذار درحوزه قوانین حفاظت و حراست از اموال فرهنگی و تاریخی مواردی را در نظر گرفته چنانکه افرادی که اموال جعلی درست می‌کنند مشمول قانون ۵۶۶ مکرر مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده) می‌شوند. بر اساس این ماده قانونی، هرکس نمونه تقلبی آثار فرهنگی- تاریخی اعم از ایرانی و خارجی را به جای اثر اصلی بسازد یا آن را به قصد عرضه، قاچاق یا فروش، معرفی، حمل یا نگهداری کند یا با آگاهی از تقلبی بودن؛ اثر را خریداری کند به حبس از نود و یک روز تا شش ماه و جزای نقدی معادل نصف ارزش اثر اصلی با اخذ نظر کارشناس از سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری محکوم می‌شود. حتا اگر نمونه اصلی آنچه جعل شده وجود نداشته باشد، بر اساس نظر کارشناس ارزشگذاری و جریمه نقدی منعقد می‌شود.

او درخصوص سرانجامی که در انتظار اموال توقیفی کشفیات یگان حفاظت میراث‌‌فرهنگی است، گفت: اموالی که در این کشفیات توقیف می‌شوند، تفکیک می‌شوند و نمونه‌های اصل بسته به گونه شناسی آن شی‌ء راهی موزه‌های مختلف می‌شوند و بسته به محتوای موزه‌ها بین آنها تقسیم می‌شوند و بر اساس صورت جلسه، تحول امنای اموال موزه‌ها می‌شوند. اشیاء جعلی نیز هر ساله با دستور بالاترین مقام دستگاه که به او اختیار قانونی داده شده، امحاء می‌شود تا به هر دلیل نگهداری نشوند چراکه این آثار فاقد اصالت و جعلی هستند.

مدیرکل امور موزه‌های کشور در پاسخ به این سئوال که هر چند وقت یکبار اشیاء اصل و تقلبی مورد بررسی قرار می‌گیرند و از هم تفکیک می‌شوند،‌ گفت: هر ساله پروژه‌های در قالب ساماندهی اشیاء داریم که مجموعه‌های توقیفی را نیز در بر می‌گیرد و در این پروژه‌های ساماندهی اشیاء اصل و بدل تفکیک می‌شوند و در نهایت اشیاء جعلی امحاء می‌شوند.

هر شی‌ء موزه‌ای برای خود پرونده‌ دارد

او در پاسخ به سوال دیگر خبر ایلنا، مبنی بر آنکه آثار موجود در موزه‌های کشور چگونه اصالت‌سنجی و کارشناسی می‌شوند و آیا این کار به طور مداوم انجام می‌شود، گفت: تمام گنجینه‌های موجود در موزه‌های کشور که طی این سال‌ها ثابت بوده،‌ کارشناسی شده‌اند و هر شی‌ء برای خود پرونده‌ای دارد. این اشیاء نیاز مجدد به اصالت سنجی ندارند چراکه احراز هویت شده‌اند. در این میان 2 هزار شی‌ء در زمره آثار منقول در کشور ثبت ملی شده‌اند. اما آنچه در سامانه جام ثبت شده است، ثبت اولیه حدود ۷۸۰ هزار قطعه شی و ثبت نهایی ۶۷۰ هزار اثر است را شاهد هستیم. اصالت تمام این آثار تایید شده. هر ساله اعتباراتی برای موزه‌ها اختصاص می‌یابد تا کار کارشناسی روی آثار انجام دهند.

ادیب‌زاده درخصوص چرایی پیشروی کند روند کارشناسی آثار تاریخی، گفت: کار کارشناسی یک فرآیند زمانبر است. معمولا یک فرد به تنهایی یک شی‌ء را کارشناسی نمی‌کند بلکه یک هیات چند نفره کار کارشناسی را انجام می‌دهد و معمولا در مرحله نخست در قالب هیات کارشناسی و در سطح بالاتر هیات عالی کارشناسی در وزارتخانه انجام می‌شود.

مدیرکل امور موزه‌های کشور ادامه داد: نمونه‌های توقیفی فرودگاه امام خمینی که چندی پیش شاهد کشف و ضبط آن بودیم توسط هیات عالی کارشناسی، مورد بررسی قرار گرفته و کار کارشناسی آثار تمام شده و به زودی گزارش آن برای مقامات قضایی ارسال خواهد شد. در این محموله نیز شاهد آثار اصل و تقلبی هستیم. به محض اتمام پرونده اطلاعات بیشتری در این خصوص ارائه خواهد شد.

زیرساخت‌های سامانه «جام» نیازمند توسعه است

او درخصوص چرایی پیشروی کند ثبت آثار و اشیاء موزه‌ای در سامانه «جام» نیز گفت: سامانه جام یک سامانه تحت وب است. مشکلاتی در حوزه زیرساخت‌ها داریم و مستندسازی اشیاء و وارد کردن آن در سامانه طی سال‌های اخیر شتاب بیشتری پیدا کرده امیدواریم که با توسعه زیرساخت‌های سامانه جام و ارتقاء فنی آن سرعت ثبت آثار را افزایش دهیم و طی یک و دو سال آینده کار را به پایان برسانیم. در موزه‌های کشور حدود ۵ میلیون شی فرهنگی تاریخی وجود دارد که حدود ۳ میلیون از این اشیاء،  اشیاء مطالعاتی حاصل از کاوش‌های باستان‌شناسی هستند که در قالب باکس‌های مطالعاتی در موزه‌ها و مخازن نگهداری می‌شوند و حدود ۲ میلیون شی‌ء نیز وجود دارد که بیشتر آنها قابلیت ثبت در فهرست میراث ملی را دارند و اکثر آنها در ویترین‌های موزه‌ها نمایش داده می‌شوند. این آثار در اولویت ثبت در سامانه جام قرار دارند. البته تمام این آثار در سیستم‌های امین اموال موزه‌ها ثبت و ضبط شده‌اند.

۳ نوع جعل آثار تاریخی

ادیب‌زاده در خصوص ساخت اشیاء جعلی توسط جاعلان و قاچاقچیان اشیاء تاریخی و اینکه بیشترین گرایش این گروه به سمت ساخت چه نوع آثاری است، گفت: با چند گروه از اشیاء تقلبی مواجه هستیم. گروهی از اشیاء تقلبی، عین به عین از روی اشیاء موزه‌ای یا از روی کاتالوگ‌ها و تصاویر برداشت شده از روی ویترین موزه‌ها در حین بازدید یا تصاویر منتشر شده در مجلات و... ساخته می‌شود. معمولا افرادی که در این حیطه فعایت می‌ کنند به لحاظ هنری و فنی توانایی بالایی در جعل کردن دارند. گروه دیگر اینگونه است که نمونه اصلی اثر وجود دارد و نمونه تقلبی با ایجاد تغییراتی در آن با کیفیتی پایین‌تر و حتا بعضا کیفیتی متفاوت و سبکی بالاتر از نمونه اصل اجرا می‌شود. برای مثال تبر مفرغی از لرستان داشتیم که نمونه جعلی آن ساخته شده و حتا جاعل تکه‌ای طلا برای آنکه وجه اصل به آن ببخشد،‌ به شی‌ء افزوده است تا به نوعی احتمال بدل بودن را برای مال‌خر ها و خریداران کمتر کند. شگردهای مختلفی در این حوزه استفاده می‌شود. گروه دیگری از آثار جعلی نیز اینگونه است نمونه اصل آن وجود ندارد و جاعلان نمونه‌ تقلبی ایجاد می‌کنند تا به لحاظ یونیک بودن و متفاوت بودن آن به جای جنس اصل به فروش برسانند. حتا نمونه‌هایی داریم که برای نشان دادن خاص و اصل بودن شی‌ء تقلبی از طلا در وزن‌های بالا حتا تا یک کیلو طلا هم استفاده شده است و شی‌ء جعلی ساخته‌اند. عموما اشیاء فلزی جعل می‌شوند.

بنابراین گزارش، سال گذشته حدود ۲۲۷۵ نفر در جرایم مختلف میراث فرهنگی دستگیر شده‌اند که بخشی از آن دستگیری‌ها به حفاری‌های غیرمجاز و بخشی دیگر به جرایم فلزیاب مربوط می‌شود.